Derepazarlılar | Karadeniz | Rize | 53 | Mavi-Yeşil | Visited By
Hemşin
Tarihçe
Tarihi geçmişi itibarıyla Hemşin yöresini "Rize ve Çevresinin tarihi" içerisinde ele almak gerekmektedir. M.Ö’ki dönemlerde Rize ve çevresinde çeşitli kavimlerin yaşadığı, yörenin, zaman zaman değişik kavimlerin yönetiminde kaldığı bilinmektedir. M.Ö. 63'te Roma imparatorluğu egemenliğine girmiştir. Roma imparatorluğunun bölünmesi ile Rize ve çevresi Bizans Yönetimi sınırları içerisinde kalmıştır. Bizans döneminde Rize'nin iç kısımlarında Alon, Kıpçak ve Kuman adlı Türk boylan yerleşmiştir. Bu Türk boyları içerisinde M.5. 623 yıllarında Hamam Beğ idaresinde bugünkü Hemşin yöresinde bir Oğuz Oymağı da bulunuyordu. Adı geçen bu Türk oymağı, daha önce Oğuz-Türkmen-Partlı/Arşaklı Devletini kuran 1. Arsak (M.Ö. 250 - M.Ö 247) tarafından Manua idaresinde bir ön kuvvet korucu olarak Amadan-Mamadan bölgesine yerleştirilmişti. Uzun süre Amadan-Mamadan yöresini kendilerine yurt edinen bu Türk oymağı, daha sonraları Sasaniler'in yoğun din baskılarına mahruz kaldılar. Mecusi (Ateşe tapan) inancına sahip Sasaniler'in bu dine geçmeleri için zorlamaları üzerine, Bu yörede tutunamayacaklarını anlayınca 623 yıllarında Hamam Beğ idaresinde Rize yöresine göçüp "Danpur" denilen yıkık kasabayı imar ettiler. Yeniden imar ettikleri bu beldeye beylerinin adına izafeten "Hamama Şen (Hamama Bad/ Hamamın Şenlendirdiği) " adını verdiler. Bu Türkçe ad zamanla Hemşen/ Hemşin biçimine girerek günümüze kadar geldi. Tarihi kaynaklardan Hemşinliler'in atalarının Hamadan/Hemedan'dan ayrıldıktan sonra Kars-Göle dolaylarına yerleştikleri; sonradan Acaristan ve Çoruh bölgesine inerek Çoruh'u karşıya geçtikleri ifade edilmekte ve Bizans Kralı 6. Kostantin tarafından şimdiki Hemşin yöresine yerleştirildikleri belirtilmektedir. Ayrıca Osmanlı vergi defterinde Hemşinliler için; "Muselmanı Kadım" yanı: 1461 Osmanlı Fethi öncesi eski müslümanlar ifadesini kullanılması da bu durumu doğrulamaktadır. Akkoyunlu Türk Devleti zamanında (1350- 1502) Rize'nin güney kesiminde yer alan Hemşin'e birçok Türk boyu yerleşmiştir. Aşağı Çamlıca (Viçe) ve Molaveyis (Ülkü) köy de bulunan Koç Heykelleri bu yörelerdeki Türklüğ'ün bariz delilleridir. Benzeri koç heykelleri doğu Anadolu ve Azerbaycan gibi diğer Türk bölgelerinde de bulunmaktadır. Koyun ve koç heykelleri orta asya Türk kültüründe yer alan sembollerdir. Türkler göçüp yerleştikleri yerlerde ölen ilk atalarının mezar taşlarına, taştan oyma koç heykeli dikerlerdi. Bu bir Türklük geleneğidir. Fatih Sultan Mehmet’in, 1461 yılında Trabzon'un fethetmesi ile birlikte Rize ve çevresi de Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1486 ve 1534 tarihli Trabzon sancağı mufassal tapu tahrir defterlerine göre bölgenin merkezi yönetime bağlandığını görüyoruz. Bu kayıtlara göre Kaza-i Hemşen'e (Hemşin Kazası) bağlı 34 köy bulunuyordu. Hemsin kazasının; Hemsin, kara Hemsin, Eskanos (Senos-Kaptanpaşa) olmak üzere üç nahiyesi vardı. 1536 tarihinde yapılan yeni bir idari taksimatla Hemşin, İspir sancağına bağlandı. 1600 tarihli kaynaklarda da bu sancağa bağlı olduğu görülür. 1753 ve 1831 tarihli tapu kayıtları ile ilgili belgelerde de Hemsin kazasının Trabzon sancağına bağlı olduğu yazılmaktadır. 1836 yılında yapılan yeni bir taksimatla Atina (Pazar) ilçe, Hemşin'de Pazar'a bağlı bir nahiye olur. Daha sonra 1856-1857 yıllarında Hemşin'in kaza olduğu bilinmektedir. Ancak 1878 yılında Berlin Antlaşması ile yapılan yeni bir idari düzenleme ile Çoruh iline bağlı bir bucak, 1904 tarihinden sonra da Trabzon'a bağlı olduğu görülmektedir. 05.03.1916 tarihinde Rus işgali sonucunda Hemsin, Batum Sancağına bağlı olarak yönetilmeye başlanmıştır. 15.08.1918 tarihinde Rus işgalinin kaldırılması sonucunda da Hemşin tekrar Osmanlı imparatorluğu yönetimine girmiştir.Cumhuriyet dönemi ilk idari taksimat 20.04.1924 tarihinde yapılmıştır. Yapılan bu taksimatla Hemşin tekrar Pazar'a bağlı bir bucak olmuştur. Son olarak 09.05.1990 tarih ve 3644 sayılı kanunla Hemşin yeniden ilçe olarak kurulmuş; 19.08.1991 tarihi itibariyle teşkilatlanmaya başlamıştır. Böylece 133 yıl sonra Hemşin ilçe olma statüsüne yeniden kavuşmuştur.
Coğrafi Yapı ve Ulaşım
Hemşin ilçesi Rize'nin eski yerleşim birimlerinden olup, Rize'nin yeni ilçelerinden biridir. Denizden 19 Km içerde, ulaşım yönünden kendisine en yakın konumda olan Pazar ilçesine 19 km, Rize iline 57 km mesafededir. İlçenin yüzölçümü 176 kilometrekaredir. Doğusunda Çamlıhemşin, Kuzeyinde Pazar, batısında Çayeli ilçeleri, Güneyinde de Çamlıhemşin sınırları içerisinde kalan Kito Yaylası ile Kaçkar dağları yer almaktadır. Hemşin ilçesi Ceğalver tepesinin eteğinde kurulmuştur.
Fiziki Özellik
Genelde 3. zamandaki ALP-HİMALAYA orijini içerisinde yer alan yörenin güneyindeki dağlık alan, Tatos dağlarının Çatalkaya kesimidir. Bu yüksek dağlar sayısı pek çok olan ırmaklarla derin şekilde yarılmıştır. Bundan dolayı zorlama mendereslerinin meydana getirdiği vadinin Kantarlı serisi ormanların etrafında doğu sınırını teşkil eden Minaslı tepesi 1800m. Pamukçuk tepesi 1660 m. Üsküt dağı 1475 m yüksikliktedir. Gedalmaç belinin batısından kıvrılarak devam eden Tokça tepesi 1653 metredir. Ceğalver tepesi 1476 m yüksekliktedir. Bu dağ serisi Kantarlı mevkiinde dere içinde seviye 500 metreye inmektedir. Bu tepeler arasında derin yarıklar meydana gelmiş ve vadi aralarından çok sayıda yan dereler oluşmuştur. Kaynağını eriyen kar sularından ve yan kol derelerden alıp güneyden kuzey istikametine doğru akan Hemşin deresi ilçe merkezinin ortasından geçerek Pazar ilçe sınırından Karadenize dökülmektedir.
Jeolojik Yapı
Hemşin deresi formasyonunun en yaygın kayaç grubunu andezit, bazalt, lav ve proklastlar oluşturmaktadır. Lavların genel renkleri gri, koyu gri ve siyah arasındadır. Bazaltlarda yer yer spritleşme gözlenmektedir. Birim içinde ayrıca iki seviye halinde yastık lavlara da rastlanmıştır.Kantarlı ana deresinin son kademesin, teşkil eden Mağlut ırmağı ile Tozhozina dereleri bol su ve yüksekten çağlıyarak aktığı için iyi alüvyon taşırlar.Bunlara Hemşin'e doğru pek çok kertik vadiler oluşturan yan dereler de karışır.Suları tatlı,soğuk ve yılın hiçbir gününde kurumayan bu akarsularda çok miktarda alabalıkların bulunması bölgenin önemini dahada artırmaktadır. Alpin bitkiler ve kayalık sahalar dışında erozyon oldukça kuvvetlidir.Akarsu işlemesi ile meydana gelen şekillerden en önemlisi birikinti konileridir. Bir diğeri de şekilledir(taraçlar). Bu taraçlar yol yapımı sebebi ile zaman zaman ortadan kalkmıştır. Tabanlı vadi olmasına rağmen, yer yer vadi tabanı çok dardır. Örneğin; Çamlıtepe ile Çipendüzü arasındaki kısım kanyon vadi tipinde örnektir.
İklim
Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinin içinde bulunan Hemşin, ılıman kuşağın yüksek enlem iklim tipine girmektedir. Her mevsimi yağışlı, yazları serin, kışları ılıktır. Dağlar denize paralel olduğundan, hava kütleleri buralarda bol miktarda yağmur bırakırlar.Bu yağışların mevcudiyeti, Kuzey Avrupadaki yüksek basınç alanından teşekkül eden hava kütleleri Türkiye'nin güneyindeki alçak basınç alanına doğru haraket ederken Karadenizden gaçmekte ve Karadenizden bol rutubet alarak dağlarra yükselerek bol yağış bırakmaktadır. Kar kalınlığı yükseklerde 3-4m. yi bulur. Yaz aylarında ani sağanaklar, zaman zaman dolu yağışları rastlanır.
Bitki Örtüsü
Bölgenin iklim özelliğinden kaynaklanan sürekli yağışlar, aşınmayı artırarak erozyon tehlikesini sürekli gündemde tutmaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 210 m’dır. Arazinin tamamı bitki örtüsü ile kaplıdır. Tabii bitki örtüsü birinci derecede yüksek kısımlarda köknar, aşağı kısımlarda ladin,alçak kısımlarda kayın,dere kenarlarında kızılağaç,ekseriyeti teşkil eder. İkinci derecede ise gürgen, meşe, ihlamur, karaağaç, karaçam, karayemiş ve kumarlıklar görülür. Orman üst sınırının üstünde ise alpin çayırlara rastlanır. Bu bitki türleri, yaprakları geniş ve iğne yapraklı olmak üzere değişik yüksekliklerde topluluklar oluştururlar. Örneğin; kızılağaç 0-500 m. arasındaki yüksekliklerde bulunur. Gürgen, kestane ve karaağaç 500-1500 m. arasında topluluklar oluştururlar.
İdari Yapı ve Nüfus
İlçenin toplam 8 köyü ve 4 mahallesi vardır. Belediye teşkilatı 1955 yılında kurulmuştur. Yerleşim arazi yapısının etkisi ile dağınık bir şekil arz etmektedir. Köyler, Anadolu’nun diğer yörelerinden çok farklı olarak geniş alanlara yayılmış, yerleşim alanları ile tarım alanları iç içe girmiştir.
2000 yılı Genel Nüfus sayımı sonuçlarına göre İlçenin toplam nüfusu 4435’dır. Bu nüfusun 3262’si şehir merkezinde, 1173 kişisi köylerde yaşamaktadır. Nüfus artışı hızı şehir merkezinde 7.77, köylerde –57.46’dır. 1990 yılında İlçenin nüfusu 5102 iken daha sonraki yıllarda ekonomik nedenlere bağlı olarak meydana gelen göçün etkisiyle, İlçe nüfusu azalma eğilimine girmiştir. 2007 adrese dayalı hane halkı tespit çalışmaları sonuçlarına göre yaklaşık olarak köy nüfus sayısı 600, şehir nüfus sayısı 1600 civarındadır.
Ekonomik ve Sosyal Durum
Engebeli arazi yapısı nedeniyle arazinin bütünü kullanılmayan Hemşin İlçesinin ekonomik durumunu da bu arazi yapısı belirlemiştir. Halkın büyük bölümü tarımsal faaliyetten elde edilen gelirin geçimi temin etmeye yetmemesinden dolayı büyük illere göç ederek gittikleri yerlerde çalışıp elde ettikleri gelirle, bir bölümü de bölgemizdeki çay fabrikalarında ve buna bağlı olarak gelişen sanayi kuruluşlarında çalışarak elde ettiği gelirle, ilçeyi terk etmeyen vatandaşlarda yaş çaydan elde ettikleri gelirle geçimlerini sağlamaktadır. İlçede istihdam yaratacak herhangi bir sanayi kuruluşunun olmaması, ilçe ekonomisinin sürekli küçülmesine sebep olmuştur. 17600 hektarlık İlçe arazisinin 3500 hektarlık bölümü çaylık, 1000 hektarlık bölümü de diğer tarım (çayır, mısır, meyve ve sebze) arazisidir. Az sayıda aile tarafından aile ihtiyacını temin etmek üzere hayvancılık faaliyeti sürdürülmektedir. Yerleşim alanları civarındaki arazinin büyük bir bölümü çay tarımına ayrılmıştır. Bu durumunda hayvancılık sektörünün giderek küçülmesine etkisi olmuştur. Halkın temel geçim kaynağı çaydır. Bunun yanında arıcılıkla uğraşan aile sayısı her geçen gün artmakta ve arıcılık da ilçe ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır. İlçede 200 aile tarafından arıcılık yapılmaktadır. Bunun dışında kivi üretimi de yapılmaktadır. Organik tarımın geliştirilmesi için Kaymakamlık-Belediye-TEMA Vakfı tarafından yapılan bilgilendirme ve bilinçlendirme konferansları, halkın organik tarıma olan ilgisini artırmıştır. Organik tarım ve EKO Turizmin ilçede çok önemli istihdam alanları yaratacağı düşüncesiyle bu konu ile ilgili çalışmalara ayrı bir önem verilmektedir.
İlçe halkının sosyal yaşamı geleneksel bir özellik arz etmektedir. Her ne kadar kent yaşamının izlerine rastlanmakta ise de İlçede hakim olan yaşam tarzı geleneksel köy yaşamıdır. Geleneksel yapı malzemesi ahşap olmasına rağmen çay tarımının refah artırıcı etkisi ile betonarme yapıların sayısında artış gözlenmektedir. İlçedeki konutların çoğunluğu betonarme yapılardan oluşmakla birlikte her köyde çok sayıda ahşap yapılara rastlanmaktadır. Gerek tarımsal gelirin yetersizliği, gerekse ticari faaliyetlerde bulunmak maksadıyla ilçe halkının büyük bir kısmı büyük şehirlere göç etmiştir. Önemli tarımsal faaliyetler arasında yer alan yaylacılık, çay tarımının ve bunlara bağlı olarak meydana gelen sanayileşmenin etkisi ile birlikte hemen hemen ortadan kalkmış durumdadır. Sadece aile ihtiyacını karşılamaya yönelik az sayıda bazı aileler tarafından büyük ve küçükbaş hayvan beslenmektedir. İlçenin tüm yerleşim birimlerine yol, su, elektrik ve telefon hizmeti götürülmüştür.
Eğitim, Kültür ve Sağlık
İlçede sağlık hizmetleri ilçe merkezinde yer alan tek Sağlık Ocağı Tabipliği tarafından karşılanmaktadır
